Jak radzić sobie z agresją u dzieci? cz. 1

Ręka do góry – kto nigdy nie został uderzony przez dwulatka? Gdy emocje sięgają zenitu, same słowa dla dzieci, które dopiero uczą się z nich korzystać, to często za mało. 

Dwulatki uderzają, nastolatki trzaskają drzwiami, a rodzeństwa się przepychają. Ale czy tak musi być? 

Przeczytaj pierwszą część cyklu artykułów na temat agresji u dzieci.

Definicja agresji

Zacznijmy od tego, czym tak właściwie jest agresja? Według słownikowych definicji agresja to zachowanie mające na celu wyrządzenie szkody lub przykrości. Nie da się ukryć, że agresja jest związana z dużymi emocjami, zarówno dorosłych, jak i  dzieci. 

Czy wychowanie może mieć wpływ na agresję u dzieci? Tego dowiesz się w dalszej części artykułu!

Jakie są przyczyny agresji u dzieci?

Dzieci, tak jak wszyscy ludzie bywają agresywne gdy czują, że ważne dla nich wartości i granice zostają naruszone i chcą ich bronić. Doświadczają wtedy silnych emocji, których nie umieją zrozumieć, czasem wypowiedzieć. Niekiedy nie potrafią racjonalnie ocenić ważności danej zachcianki. W Pozytywnej Dyscyplinie uważamy, że złość, agresja czy upór dzieci, stanowią wierzchołek góry lodowej, czyli problemu, który ma swoją ukrytą część. Gdy kilkulatek żąda konkretnego talerzyka, może się za tym ukrywać potrzeba spędzenia większej ilości czasu z mamą, przytulenia, czyli potrzeba przynależności i znaczenia.

Jakie czynniki mogą mieć wpływ na zachowania agresywne?

Najczęściej wyróżniane są czynniki biologiczne, czynniki społeczne i czynniki środowiskowe. Prezentujemy je tu by pomóc Ci szerzej spojrzeć na sytuację dziecka. 

Maluch, starszak, czy nastolatek nie mają planu, by reagować agresywnie, ale niejako sami są „ofiarami” tych czynników. Niezależnie od przyczyn, Pozytywna Dyscyplina może Cię wesprzeć w znalezieniu rozwiązań.

Czynnikami biologicznymi mogą być między innymi: 

• zmiany hormonalne, których doświadczają dzieci (zwłaszcza w okresie dojrzewania),
• wrodzony temperament dziecka, 
• zaburzona dynamika procesów nerwowych, czyli np. zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD).  

Za czynniki środowiskowe odpowiada zwykle rodzina:

• agresywne zachowania rodzica — jeśli Ty nie umiesz konstruktywnie radzić sobie ze złością, to dziecko też będzie powielało Twój styl reagowania. Jeśli chcesz mu pomóc, poszukaj wsparcia dla siebie, dobrym pomysłem może być przejście naszego kursu „Od złości do radości”; 
• Twoje wypalenie — wychowanie dzieci jest bardzo trudne i współcześnie coraz częściej mówi się o wypaleniu rodzicielskim. Jeśli nie masz ochoty spędzać czasu ze swoim dzieckiem, to nie jest to powód do poczucia winy. Nie wybrałaś/eś sobie tego. Ale zamiast uciekać od swoich dzieci w pracę, lub obowiązki domowe zaopiekuj się sobą. Skorzystaj ze wsparcia psychologa. Wielu mamom bardzo pomaga kurs „Mama na własnych zasadach”. Gdy odzyskują siłę i frajdę z życia, łatwiej im znowu cieszyć się macierzyństwem;
• brak granic i reakcji na trudne zachowania — innymi słowy: dziecko wchodzi nam na głowę. Dzieci  do prawidłowego rozwoju potrzebują kontaktu z drugim człowiekiem, który także ma swoje potrzeby i oczekiwania i prezentuje je w ustrukturyzowany sposób. Ta przestrzeń, między potrzebami jednej osoby a potrzebami drugiej jest zwykle nazywana granicą. Nie uczono nas asertywności, a stanowczość często kojarzymy z agresją. Unikamy jej popadając w pobłażliwość, która także nie jest dobra dla dziecka i dla Ciebie. Wszystkie narzędzia Pozytywnej Dyscypliny łączą szacunek do siebie, dziecka i wymogów sytuacji i tego właśnie potrzebujesz, jeśli chcesz poradzić sobie z agresją w pełen szacunku sposób. Jeśli chcesz poznać te narzędzia, zajrzyj od razu do części drugiej. 

Jeśli mówimy o czynnikach społecznych, mamy na myśli to, z czym dziecko styka się na co dzień, na przykład:

• spotykanie się z zachowaniami agresywnymi w szkole, na zajęciach dodatkowych,
• oglądanie treści prezentujących agresywne zachowania, np. w grach komputerowych, filmach, czy twórców internetowych tzw. patostreamerów (pamiętaj o dokładnym sprawdzaniu, z jakimi treściami ma kontakt Twoje dziecko),
• pobudzenie emocjonalne spowodowane np. przebodźcowaniem (szkoła, zajęcia, ekrany), zmęczeniem.

Jakie są objawy agresji u dzieci?

Objawy agresji u dzieci są podobne jak u osób dorosłych. Możemy podzielić je na werbalne oraz niewerbalne, czyli fizyczne. 

Do werbalnych zaliczamy wyzwiska, oskarżenia, krzyk, przekleństwa. Natomiast agresja fizyczna to nic innego, jak używanie przemocy. U młodszych dzieci bardzo często występuje gryzienie, kopanie, szczypanie, plucie, autoagresja. Dziecko pod wpływem dużych emocji może wyrządzać sobie krzywdę poprzez drapanie się, wyrywanie sobie włosów, uderzanie głową o twardą powierzchnię, samookaleczenia (częste u nastolatków — cięcie się żyletką). Są to zachowania autodestrukcyjne i należy traktować je zupełnie poważnie, szukając wsparcia u specjalisty.

Jak rozpoznać agresję u dzieci? 

Dzieci mogą być agresorem lub ofiarą szkolnej agresji, a my możemy o tym nie wiedzieć. Najbardziej „typowe” objawy łatwo zauważyć. Ale co z tymi mniej widocznymi? 

Na czym może polegać rozpoznanie agresji u dziecka?

Przede wszystkim obserwuj i znaj swoje dziecko. Zwracaj uwagę na to, jak się zachowuje, jak się czuje i słuchaj tego, co do Ciebie mówi (a także tego, o czym NIE mówi, bo to też bardzo często ma duże znaczenie!). Jeśli zauważyłaś, że otwarte dziecko, nagle się wycofuje, staje się skryte, postaraj się spędzić z nim więcej czasu. 

Sama obserwacja to nie wszystko. Pozwól dziecku poczuć, że może Ci zaufać i nie będziesz go osądzać. Dziecko nie może bać się kary lub oceny i krytyki jeśli naprawdę zależy Ci na jego otwartości. Nawet jeśli jest agresorem, to do zmiany zachowania potrzebuje Twojego wsparcia, miłości i dyscypliny, która uczy, a nie karze. 

Jeśli nie wiesz, jak się zachować, czujesz trudną do opanowania złość lub zauważysz coś niepokojącego skorzystaj z konsultacji z ekspertem np. psychologiem, lub pedagogiem szkolnym. Specjalista porozmawia z Tobą, pomoże poradzić sobie z sytuacja i będzie w stanie wychwycić coś, czego my rodzice nie zauważamy. Dziecku również może być łatwiej porozmawiać z kimś z zewnątrz. 

W kolejnym artykule poznasz techniki i sposoby radzenia sobie z agresją u dzieci w duchu Pozytywnej Dyscypliny.